H μουσική είναι μία τελείως σωματική δραστηριότητα: Την παίρνουμε στο σώμα μας, της επιτρέπουμε να δονήσει το κρανίο μας. Με αυτόν τον τρόπο, είναι πολύ πιο οικεία από την εικαστική τέχνη. Εξάλλου, ανταποκρινόμαστε στον ήχο από τη μήτρα (in utero γιατί μου αρέσει και στην αγγλική) πολύ πριν ανταποκριθούμε στη θέα μιας εικόνας. Αποθηκεύουμε αναμνήσεις μουσικής στο μεταιχμιακό μας σύστημα, δίπλα ακριβώς σε όλες τις πολύτιμες και τραυματικές εμπειρίες (μα, τι φοβερό). Κινείται μέσα μας.
Αυτό είναι το βασίλειο του υποσυνείδητου και η ακρόαση ενός ηχογραφημένου τραγουδιού δεν είναι διαφορετική από ένα διαυγές όνειρο. Και στις δύο καταστάσεις, τα εγκεφαλικά μας κύματα πάλλονται με τον ίδιο τρόπο και γινόμαστε ενδοτικοί, υποβλητικοί, μια ορθάνοιχτη έκταση δεκτικότητας. Οι πρωταρχικές μας αντιδράσεις και στα δύο, συμβαίνουν βαθιά κάτω από τους "καλούς" και "κακούς" μηχανισμούς διαλογής μας. Αυτό μας κάνει εύκολους στόχους, έτοιμους για ανεπαίσθητες χειραγωγήσεις και σε όλα τα μπερδέματα και τα ιδιωτικά μαρτύρια που προκύπτουν από αυτές.
Αυτή τη στιγμή, έχει κολλήσει στο κεφάλι μου τραγούδι ενός κακοποιού. Την αισθάνομαι λίγο σαν παραβίαση την παρουσία αυτού του κομματιού και όλα όσα φέρνει μαζί του. Ωστόσο το λάθος είναι όλο δικό μου: άνοιξα την πόρτα, κάλεσα το τραγούδι μέσα, του έδειξα το χώρο και την προσωπική συλλογή βιβλίων μου και του έφτιαξα και από το αγαπημένο μου τσάι. Είχα όλες τις προειδοποιήσεις που χρειαζόμουν, αλλά το τραγούδι ήταν εκεί, στην οθόνη του τηλεφώνου μου. Tο μόνο που έπρεπε να κάνω ήταν να το αγγίξω, και έτσι έκανα. Με αυτόν τον τρόπο, το τραγούδι εγκαταστάθηκε μέσα μου. Τώρα με ακολουθεί παντού.
"Babble babble bitch bitch / Rebel rebel party party / Sex sex sex and don't forget the violence / Blah blah blah got your lovey-dovey sad-and-lonely / Stick your stupid slogan in / Everybody sing along"
Μέχρι τώρα, οι περισσότεροι ακροατές μουσικής γνωρίζουν αυτή την εμπειρία: Το τραγούδι ξαφνικά πονάει στο άκουσμα, η γλυκιά φωνή στα κεφάλια μας γίνεται ξινή, ένα τραγούδι που κάποτε μας ευχαριστούσε, τώρα μας στοιχειώνει. Το υπομόχλιο του καθενός είναι διαφορετικό και ξεκινάει από τη δική του εμπειρία. Το αποτέλεσμα όμως είναι το ίδιο: Κάτι που νομίζαμε ότι γνωρίζουμε για έναν καλλιτέχνη, ή κάτι που ξέραμε χωρίς να το αναγνωρίσουμε θεμελιωδώς, εκρήγνυται στην περιφέρεια και τώρα βρίσκεται σε full view. Ξαφνικά, ο αμήχανος χώρος που συντηρούσαμε ανάμεσα στους ήχους που δημιουργούσε ένας καλλιτέχνης και στη ζωή που έζησε, τσαλακώνεται. Για πάντα και οριστικά.
Οι περισσότεροι από εμάς δεν ξέρουμε τι να κάνουμε όταν συμβεί αυτό, αλλά προσποιούμαστε με ζήλο ότι γνωρίζουμε. Πλημμυρίζουμε τα social media με μία οργή της τελευταίας στιγμής και δηλώνουμε τον καλλιτέχνη "άκυρο". Μερικοί από εμάς, αγκαλιάζουμε τον καλλιτέχνη πιο σφιχτά, αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την υπεράσπιση του από τις εκλαμβανόμενες επιθέσεις, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι περπατάμε γύρω από τα προφανή γεγονότα σα να προσπαθούμε να αποφύγουμε θρυμματισμένο γυαλί. Τα τελευταία δύο χρόνια, καθώς οι πολιτιστικές φλόγες γύρω από τους καλλιτέχνες και την τέχνη τους έχουν δυναμώσει και συνεχίζουν να δυναμώνουν όλο και πιο πολύ, οι αντιδράσεις μας στα αδικήματα γίνονται όλο και πιο σπασμωδικές.
Αφήνοντας στην άκρη, για λίγο, το ερώτημα του τι κάνει η κοινωνία με τους ανθρώπους - ζητήματα αναζωογονητικής δικαιοσύνης και δικαιοσύνης για τους επιζώντες, η ηθικότητα του deplatforming (ένα ενδιαφέρον για αυτό το φαινόμενο, εδώ) ή ένα εκατομμύριο άλλοι διάλογοι που ξεφεύγουν από την ιδιωτική αρένα των ακουστικών – πού πάει αυτή η μουσική από τη στιγμή που μπήκε στη ζωή μας; Δεν μπορεί απλά να μας αφήσει. Απλά δεν μπορεί.
Είτε είναι ο XXXTentacion, ο αείμνηστος ράπερ που κατηγορήθηκε για ενδοοικογενειακή βία και βιαιοπραγία, είτε είναι ο R. Kelly, ο οποίος δικάστηκε και αθωώθηκε από κατηγορίες παιδικής πορνογραφίας το 2008, κατηγορήθηκε ότι επιζητούσε σεξ με ανηλίκους και κρατούσε γυναίκες στο σπίτι του παρά τη θέλησή τους, είτε πρόκειται για τον πρώην κιθαρίστα των Real Estate, Matt Mondanile, ο οποίος κατηγορήθηκε από πολλές γυναίκες για σεξουαλική και συναισθηματική κακοποίηση, είτε είναι ο Jesse Lacey των Brand New, ο οποίος φημολογείται ότι εκμεταλλεύτηκε σεξουαλικά τους ανήλικους θαυμαστές του, είτε το πρώην μέλος των Das Racist, Kool AD, που σχετικά πρόσφατα κατηγορήθηκε από 4 γυναίκες για σεξουαλική επίθεση, το να ζεις με τη μουσική ενός βιαστή και κακοποιητή στο μυαλό σου, μερικές φορές σε κάνει να αισθάνεσαι σα να φορτώνεσαι τα άσχημα όνειρα κάποιου άλλου. Πώς συμφιλιώνεσαι με αυτά τα άσχημα όνειρα αφού γίνουν δικά σου;
Φυσικά, η αναλογία των ονείρων φτάνει μόνο μέχρι εκεί. Τα όνειρα, μας συμβαίνουν. Δεν έχουμε καμία αυτενέργεια σε αυτά, γι' αυτό εν μέρει θεωρούμαστε αθώοι για το περιεχόμενό τους. Αν είχατε ένα ανατριχιαστικό όνειρο, πιθανότατα δεν θα είχατε πρόβλημα να το εξομολογηθείτε σε έναν φίλο - ίσως και οι δυο σας να αποκωδικοποιούσατε εκ περιτροπής τι σήμαινε. Ίσως και οι δύο να θαυμάζατε την ανομία του υποσυνείδητου.
Παρόλα αυτά η μουσική δε μας συμβαίνει. Επιλέγουμε να την αποδεχθούμε. Η μουσική είναι μια καταναλωτική επιλογή ακόμα κι όταν δε μοιάζει με κάτι τέτοιο - αν και ίσως αποκλειστικά μοιάζει με κάτι τέτοιο - και είναι πιο κατάλληλη για την κομπίνα της χωρίς-συνέπειες δέσμευσης. Ακούμε παγιδευμένο αέρα μεταφρασμένο σε κώδικα που αναδημιουργείται στον εγκέφαλό μας. Το home-listening είναι τόσο ιδιωτικό. Πώς θα μπορούσε η ακρόαση αυτού του τραγουδιού να φέρει επιπτώσεις σε οποιονδήποτε, οπουδήποτε αλλού;
Οι περισσότεροι από εμάς καταφέρνουμε να αποφύγουμε να σκεφτούμε τη μουσική μας ως καταναλωτικό αγαθό, τουλάχιστον τις περισσότερες φορές. Μέρος αυτού έχει να κάνει με τη φύση του εμπορίου στο Internet, το οποίο έχει αποδεδειγμένη δεξιότητα στο να απομακρύνει σημεία τριβής έως ότου οι αποφάσεις μας για τις αγορές να έχουν την εξέταση ενός φτερνίσματος. H Spotify, η Apple και η Amazon μετακινούν βουνά για να διευκολύνουν την κατανάλωση και το κάνουν τόσο αποτελεσματικά που είναι τρομακτικά εύκολο να προσποιηθείς ότι αυτή η τριβή - αποτυπώματα άνθρακα, αποπνικτικά γεμάτες αποθήκες, πρωτοφανές μονοπώλιο, διάλεξε το πιο πρόσφατο καπιταλιστικό σου δηλητήριο - δεν υπήρξε ποτέ.
Αλλά ειδικά η μουσική έχει την πιο δύσκολη σχέση με το εμπόριο. Η Amazon μπορεί να έχει διαβρώσει την αξία ενός βιβλίου, αλλά τα ebooks δεν αντικατέστησαν εντελώς τα φυσικά. Η μουσική βιομηχανία, εν τω μεταξύ, ποτέ δεν έπεισε τους ακροατές ότι η κλοπή ψηφιακής μουσικής ήταν επιβλαβής. Έτσι, εγκατέλειψαν την πώληση διακριτών μονάδων και αναδιαμόρφωσαν τους εαυτούς τους γύρω από το streaming, ένα μοντέλο που έμοιαζε και έδινε ακριβώς την αίσθηση που είχαν ήδη οι πελάτες που έκλεβαν. Με άλλα λόγια, αφαίρεσαν εντελώς την ιδιοκτησία. Τώρα νοικιάζουμε τη μουσική μας και μόλις τελειώσουμε τη δίνουμε πίσω στο σύννεφο.
Η ακρόαση μουσικής ήταν πάντα ιδιωτική, αλλά σε μια άλλη εποχή, έπρεπε τουλάχιστον να βγεις έξω για να την προμηθευτείς. Πριν από είκοσι χρόνια, αν ήθελες να αγοράσεις τη μουσική που δημιουργεί ένας γνωστός κακοποιητής από ένα κατάστημα, θα διακινδύνευες μια φλέγουσα, εστιασμένη ντροπή. Το streaming, εν τω μεταξύ, με αυτή τη μείξη ενός περιστροφικού διακόπτη ραδιοφώνου και βρύσης κουζίνας, αφαιρεί τη ντροπή από την εξίσωση. Αγγίζεις έναν τίτλο τραγουδιού και αρχίζει να παίζει για εσένα και μόνο για εσένα. Απενεργοποίησε τα share features στο Spotify και είσαι ελεύθερος να κινηθείς ακατάπαυστα στην πολιτιστική απεραντοσύνη στη σιωπή, χωρίς το φόβο της κρίσης. Ως αποτέλεσμα, το χάσμα μεταξύ του streaming ενός καλλιτέχνη και της άμεσης αγοράς της μουσικής του, είναι τεράστιο. Είναι η διαφορά του να κάνεις like στη δημοσίευση ενός πολιτικού υποψηφίου στο Facebook και στο να χτυπάς την πόρτα κάποιου άλλου για να τον στηρίξεις.
Αυτό καθιστά την αδιάλυτότητα του «τέχνη-εναντίον-καλλιτέχνη» ακόμα πιο δύσκολη στη μουσική. Όταν επιλέγεις να εκθέσεις τον εαυτό σου στα τραγούδια ενός κακοποιητή, υποβάλλεις επίσης τον εαυτό σου σε μια συνεχή εκστρατεία ψίθυρων για την εγγενή εναρετότητά τους, για την ενσυναίσθηση, τη βασανισμένη ανθρωπότητα που βρίσκεται μέσα τους. Το να βλέπεις την ανθρωπιά σε όλους τους ανθρώπους, ακόμη και σε δολοφόνους και κακοποιούς, μπορεί να είναι μια ισχυρή και διορατική πρακτική. Μπορεί να είναι και αυτό που κάποιοι αποκαλούν «ριζοσπαστική ενσυναίσθηση». Μπορεί ακόμη και να είναι η ανώτερη λειτουργία της μουσικής, αν το επιτρέψουμε να συμβεί, επιτρέποντας την ύπαρξη της ομορφιάς μέσα στη βαθιά ασχήμια, πείθοντάς μας να θυμηθούμε ότι όλοι οι άνθρωποι μοιράζονται τη μυστικιστική και παράξενη παρόρμηση να δημιουργήσουν μουσική ή να συμμετάσχουν σε αυτήν.
Και όμως, η παθητική αποδοχή των τραγουδιών των κακοποιών που μιλούν για τους εαυτούς τους όταν τα θύματά τους δεν έχουν καθόλου φωνή - και περισσότερο, όταν τα θύματά τους συνήθως εξαφανίζονται στα ρήγματα της κοινωνίας, συχνώς καταδιωκόμενα από απειλές για τη ζωή τους από την τεράστια βάση θαυμαστών του καλλιτέχνη - μπορεί να είναι μια μορφή ενεργοποίησης ή ακόμα και ενδυνάμωσης, τοξικής συμπεριφοράς. Ψηφίζουμε καλλιτέχνες με την αόρατη ροή του attention span μας και οι επιπτώσεις αυτού είναι σχεδόν αδύνατο να εντοπιστούν. Το να αποφασίσουμε πού να σχεδιάσουμε ή να ξανασχεδιάσουμε τα όριά μας είναι πάντα ακατάστατο, αναθεωρημένο και ελλιπές. Είναι θαμπό μέχρι το σημείο που ξαφνικά φαίνεται κρυστάλλινο και αδιαμφισβήτητο.
Πάρε για παράδειγμα τη Spotify που ασχολείται με την πραγματική τιμολόγηση αυτών των περιουσιακών στοιχείων, την ομαδοποίηση και τη δημιουργία εσόδων από τα πολιτιστικά αγαθά. Νωρίτερα φέτος, προσπάθησαν να απαγκιστρωθούν κατά το ήμισυ από αυτήν την αγορά με την αφαίρεση της μουσικής του R. Kelly και του XXXTentacion από τις playlists – γεγονός για το οποίο κατακρίθηκαν σκληρά. Η εκτεταμένη επιδοκιμασία που κέρδισαν είναι ένα καλό σημάδι του πόσο αδέξια και ακατάστατη μία αποφασιστική δράση μπορεί να φανεί στην πράξη. Ο publicist του XXXTentacion ρώτησε περίτρανα εάν και πότε η streaming υπηρεσία θα προβεί σε παρόμοιες ενέργειες εναντίον του Dr. Dre, του Michael Jackson, του David Bowie, των Red Hot Chili Peppers και για άλλους που έχουν κατηγορηθεί για ανάρμοστη συμπεριφορά κατά το παρελθόν. Ο CEO της Spotify, Daniel Ek, κατέληξε να ζητάει συγγνώμη για την κίνηση. “We rolled this out wrong,” είπε σε ένα συνέδριο και επανέφερε βιαστικά τη μουσική του XXX σε μία από τις σημαντικότερες playlists, κάνοντας τη μουσική του να φαίνεται τόσο ραδιενεργή όσο και απαραίτητη στη διαδικασία.
Αντιμετωπίζοντας τη μουσική των R. Kelly και XXXTentacion σα μολυσμένο μαρούλι που πρέπει να ανακληθεί, η Spotify υπογράμμισε πόσο δύσκολο είναι να ελεγχθούν τα πολιτιστικά αγαθά. Η ρύθμιση της αγοράς προϋποθέτει μια κοινή κατανόηση του τι υποτίθεται ότι αυτά τα αγαθά πρέπει να κάνουν - τα τρόφιμα δεν υποτίθεται ότι μας αρρωσταίνουν, τα συστήματα φρένων δεν υποτίθεται ότι θα σταματήσουν ξαφνικά στην Εθνική. Τι κάνει όμως η μουσική; Μας συγκινεί, τη λαχταρούμε. Αλλά οι επιστήμονες έχουν ακόμη μικρότερη ιδέα γιατί χρειαζόμαστε τη μουσική πιο πολύ από τη ζωγραφική ή τη γραφή – είδη τέχνης τα οποία τουλάχιστον δείχνουν σε βασικές κοινωνιακές λειτουργίες. Ορισμένες μελέτες διαγιγνώσκουν τη μουσική ως ένα θραύσμα από τη θρησκευτική μας παρόρμηση, ενώ άλλες θεωρίες διαγιγνώσκουν τη μουσική ως νευρολογική σύσπαση σαν απάντηση στον φόβο μας για το θάνατο. Κανείς δεν ξέρει σε τι ακριβώς χρησιμεύει αυτό το υλικό, αλλά όλοι συμφωνούμε ότι το χρειαζόμαστε.
Ως αποτέλεσμα, η εύρεση ηθικών τρόπων κατανάλωσης μουσικής είναι μπερδεμένη υπόθεση. Τελικά, η αισθητική και η ηθική απλά δεν μιλούν μεταξύ τους. Η μία μπορεί να χαλάσει την άλλη, με τον ίδιο τρόπο που το οξύ ξινίζει το γάλα. Αλλά η μουσική κάνει ένα τρομερό δοχείο για τις ηθικές αξίες. Διαρρέει, χάνει συγκεκριμένο νόημα, μπορεί να επιστρατευθεί από οποιονδήποτε να σημαίνει οτιδήποτε. Μουσική που δημιουργείται με όμορφες προθέσεις μπορεί εύκολα να μετατραπεί για να υπηρετεί το κακό, και τραγούδια που φαίνεται να στάζουν κακεντρέχεια μπορούν επίσης να βρουν τον δρόμο τους στις πιο απίθανες αφηγήσεις λύτρωσης. Χωρίς πλαίσιο, ένας ήχος μπορεί να είναι τρυφερός, απαλός, όμορφος, καταπραϋντικός. Το άτομο που τον δημιουργεί μπορεί να μην έχει καμία από αυτές τις ιδιότητες.
Αυτή η ολισθηρότητα σημαίνει ότι υπάρχουν λίγοι πολύτιμοι τρόποι για να «ρυθμιστεί» ο κόσμος της τέχνης ή η συμπεριφορά των ανθρώπων που τη δημιουργεί. Οι μεταρρυθμίσεις που μπορεί να έχουν πραγματικό αντίκτυπο στη συμπεριφορά τους βρίσκονται πολύ εκτός. Εκτός από την αισθητική. Άμεσα διαθέσιμη βοήθεια πνευματικής υγείας για τους επιζώντες ενδοοικογενειακής κακοποίησης θα ήταν ένας καλός τρόπος. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι, σε λίγα χρόνια, μεταρρυθμίσεις όπως αυτές θα έκαναν τις παρουσίες τους αισθητές στον κόσμο των καλλιτεχνών που αιχμαλωτίζουν τα αυτιά μας και εισβάλλουν στα όνειρά μας. Αλλά αυτά είναι ζητήματα νομοθεσίας και εξαφανίζονται όταν μας περιβάλλει η μουσική.
Το μόνο για το οποίο μπορούμε να είμαστε σίγουροι είναι ότι αυτό θα συμβεί ξανά. Σε δύο χρόνια από τώρα, ή σε δύο εβδομάδες από τώρα, ή σε δύο ώρες, θα μάθουμε, πάλι, ότι είμαστε σε στενή σχέση με ένα μουσικό κομμάτι που φτιάχτηκε από κάποιον που έχει κάνει ή έχει πει πράγματα που δεν μπορούμε να ανεχτούμε. Μόλις συμβεί αυτό, θα νιώσουμε ξανά τον πανικό της εμπλοκής μας, τον αποπροσανατολισμό. Μπορούμε ενεργήσουμε αυθαίρετα, αν αυτό μας κάνει να νιώσουμε καλύτερα: Μπορούμε να επιλέξουμε να μην ακούμε πια τη μουσική τους, μπορούμε να κατακρίνουμε τις ενέργειές τους για να τις δουν οι φίλοι και η οικογένειά μας. Ωστόσο η ίδια η μουσική δε θα σταματήσει να μας ψιθυρίζει. Θα κρατήσουμε αυτά τα άσχημα όνειρα. Ίσως να πρέπει να μάθουμε να είμαστε ζωντανοί στην παρουσία τους, να αναγνωρίζουμε τους τρόπους με τους οποίους μας συγκίνησε και μας άλλαξε. Η εγγύτητα σε αυτά τα άσχημα όνειρα και η άρνησή μας να απελευθερωθούμε από αυτά, μπορεί να βοηθήσει στο να μας υπενθυμίσει τους βρώμικους τρόπους με τους οποίους είμαστε συνδεδεμένοι ακόμα κι όταν νιώθουμε ότι δεν θα μπορούσαμε να είμαστε πιο μόνοι, εγκλεισμένοι σε ακουστικά, σε ένα σπήλαιο δική μας κατασκευής.